Δημήτρης Στεργίου: Θα έχει μεγάλη διάρκεια η κρίση, διότι είναι και ηθική

Ένα δακτυλογραφημένο χειρόγραφο, ένας κίτρινος φάκελος σε μέγεθος Α4, που στη θέση του παραλήπτη έγραφε «Προς περιοδικό Οικονομικός Ταχυδρόμος, Χρήστου Λαδά 3, Αθήνα (για τη στήλη Το Βήμα των Σπουδαστών)» και, φυσικά, η μεγάλη αγωνία για την τύχη  του άρθρου σε μια εποχή που η δημοσίευση στο οικονομικό περιοδικό του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη ήταν τίτλος περισσής τιμής. Δεν θα μπορούσα να σας περιγράψω την ανείπωτη χαρά μου όταν στις 6.6.1985 είδα το πρώτο κείμενο μου δημοσιευμένο κάτω από το σήμα της διπλής κουκουβάγιας, λίγες σελίδες πιο κάτω από τις έγκριτες αναλύσεις των πλέον εξειδικευμένων οικονομικών συντακτών εκείνης της εποχής. Αρκετό καιρό μετά έμαθα το όνομα του ανθρώπου που έλαβε τις αποφάσεις για τη δημοσίευση εκείνου και πολλών ακόμη κείμενων μου, που έκτοτε τιμήθηκαν με μια θέση στις σελίδες του Οικονομικού Ταχυδρόμου.  

Αυτές ήταν οι πρώτες σκέψεις που έκανα όταν το OraiokastroNews μου ζήτησε να προλογίσω τη συνέντευξη του κ. Δημήτρη Στεργίου, γνωστού συγγραφέα, πολύπειρου δημοσιογράφου και, φυσικά, συντάκτη, αρχισυντάκτη και διευθυντή σύνταξης του «Οικονομικού Ταχυδρόμου»  και επιπλέον, διακεκριμένου αρθρογράφου στο «Βήμα» και τα «Νέα» για δεκαετίες.

Βαθύς γνώστης της οικονομικής και πολιτικής ζωής της χώρας από τη δεκαετία του ’60 ο κ. Στεργίου μιλά για τις αιτίες της οικονομικής κακοδαιμονίας, υπογραμμίζοντας πώς «στο βωμό των κομματικών σκοπιμοτήτων και της διατήρησης με κάθε τρόπο της εξουσίας θυσιάζονταν τα συμφέροντα της χώρας μας και  συντρίβονταν βασικοί οικονομικοί νόμοι». Αναφορικά με την οικονομική κρίση και την κρίση αξιών που παρέσυραν τη χώρα μας στο ζόφο της ύφεσης προβλέπει ότι «τα αμέσως επόμενα χρόνια, θα είναι εφιαλτικά για τη χώρα μας» και σημειώνει πως «η καθυστέρηση στην προώθηση τολμηρών ρυθμίσεων έχει εξελιχθεί σε εφιάλτη για τη χώρα, αφού πρέπει να γίνουν πρωτόγνωρες σε σκληρότητα παρεμβάσεις στην οικονομία».

Ακόμη, ο πολυγραφότατος συγγραφέας μιλά για το τελευταίο του βιβλίο, έναν ύμνο στην Αγάπη που κορυφώνεται με το θαυμαστό μήνυμα «όταν δεν έχεις να δώσεις κάτι για θυσία, δώσε το βωμό σου!».

Τέλος, καταλήγει στη μελαγχολική διαπίστωση πως «εμείς οι παλαιότεροι (…) παραλάβαμε μια σοβαρή δημοσιογραφία, μιαν έγκυρη δημοσιογραφία» και ομολογεί ότι τα οφέλη του από τη πολυετή συνεχή μαχητική του δημοσιογραφία αντανακλώνται στην αγάπη και την εκτίμηση που τρέφουν για εκείνον χιλιάδες αναγνώστες.

Η ευκαιρία να απολαύσετε μια συνέντευξη του κ. Στεργίου, που ορθοτομεί τα σύγχρονα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας και θέτει το δάκτυλο «επί τον τύπον των ήλων» δεν έρχεται στο διάβα σας κάθε ημέρα. Μελετήστε την με προσοχή. Πιθανώς δε θα διαβάσετε ευχάριστους λόγους, ωστόσο, θαρρώ πως, αμέσως μετά θα θελήσετε κι εσείς (σ’ εμένα συμβαίνει εδώ και τριάντα χρόνια) να του σφίξετε με θέρμη το χέρι.

Θεόδωρος Κουτρούκης

Επικ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου

·         Πρόσφατα κυκλοφόρησε το νέο σας μυθιστόρημα «Έρωτας στα Βράχια», με υπότιτλο «ένα τροπάρι στην πραγματική αγάπη». Ποιο είναι το μήνυμα του βιβλίου;

Ο «Έρωτας στα Βράχια» είναι το μοναδικό μου λογοτεχνικό βιβλίο. Το μήνυμά του εκπέμπεται από τις λέξεις που επαναλαμβάνονται συνεχώς, όπως Δύναμη, Ζωή, Φως, Αγάπη, Έρωτας, Άνοιξη, Αυγή, Άνθρωπος, Μουσική, Φωνή, Χαρά, Χρόνος, που είναι αναγκαία «συστατικά» για έναν πραγματικό άνθρωπο, για έναν ευτυχισμένο άνθρωπο, για μια δυναμική ζωή, που ισοπεδώνει όλα τα εμπόδια. Είναι ένα επικό, αλληγορικό μυθιστόρημα αγάπης με έντονο λυρισμό και πολλούς συμβολισμούς. Είναι ένα αιώνιο τροπάρι  στην πανανθρώπινη αγάπη, με επωδό το «Αγαπάτε Αλλήλους». Είναι ένας αιώνιος ύμνος στην πραγματική αγάπη, με φωτεινό οδηγό τη μακραίωνη ιστορική πραγματικότητα και κλασική (ελληνική κυρίως) γραμματεία. Είναι ένα ευωδιαστό θυμίαμα στον ολοκληρωμένο έρωτα, με  γλυκύτατους ψαλμούς  προς  την αιώνια ηδονή. Είναι, τελικά, μια αέναη προσπάθεια και ένας σκληρός αγώνας για την πραγματική  και αγνή ομορφιά της ζωής και το αναγκαίο «καλόν καγαθόν» του ανθρώπου, με την τυρταία προτροπή των ηρώων του βιβλίου: ‘Όταν δεν έχεις να δώσεις κάτι για θυσία, δώσε το βωμό σου!».

Account Options>

Account Options>

·         Ποια μπορεί να είναι η θέση της αγάπης στην Ελλάδα της ύφεσης και της μελαγχολίας; Πιστεύετε ότι το 2014 θα δικαιούμαστε να ονειρευόμαστε μια καλύτερη ζωή στην πατρίδα μας;

Το μήνυμα αυτό του βιβλίου μου είναι ιδιαίτερα εκκωφαντικό σήμερα, όπως ήταν και τις προηγούμενες περιόδους, από την αρχαιότητα έως σήμερα, όταν χειμαζόταν ο Ελληνισμός, αλλά «ξανά προς τη Δόξα τραβούσε», χωρίς μεμψιμοιρίες, γκρίνιες, δημαγωγία και ανίκανους διαχειριστές. Φρονώ ότι επειδή η σημερινή κρίση δεν είναι μόνο οικονομική, αλλά βαθύτατα ηθική, αφού έχουν ισοπεδωθεί όλοι οι θεσμοί που στήριξαν και στηρίζουν το έθνος, το 2014, όπως και τα αμέσως επόμενα χρόνια, θα είναι εφιαλτικά για τη χώρα μας. Διότι, όπως έλεγε ο Σωκράτης, «μία χώρα στην οποία ποδοπατούνται οι θεσμοί, δεν μπορεί να σταθεί όρθια. Πιστεύω, λοιπόν, ότι αυτός ο καθοδικός κύκλος, που είναι σχεδόν παγκόσμιος, θα έχει διάρκεια. Υπενθυμίζεται ότι   η μικρότερη διάρκεια των καθοδικών κύκλων μετά το 1879 είναι … 17 χρόνια και η μεγαλύτερη … 31 χρόνια!

·         Τι έφταιξε, κύριε Στεργίου; Γιατί η Ελλάδα βρέθηκε σε αυτή τη δεινή θέση; Ποια λάθη δεν θα πρέπει να επαναλάβει η γενιά που θα αναλάβει το πηδάλιο της χώρας;

Δυστυχώς, ουδέποτε στη χώρα μας εφαρμόσθηκε, κυρίως κατά τα τελευταία σαράντα χρόνια,, μια σωστή οικονομική πολιτική που να παρείχε «αγκυροβόλιο» για τους εργαζόμενους, τους φορολογούμενους, τους καταναλωτές και τους επιχειρηματίες. Γιατί στο βωμό των κομματικών σκοπιμοτήτων και της διατήρησης με κάθε τρόπο της εξουσίας θυσιάζονταν τα συμφέροντα της χώρας μας και  συντρίβονταν βασικοί οικονομικοί νόμοι, όπως ότι «δεν υπάρχει δωρεάν πιάτο στην οικονομία, αφού κάποιος το πληρώνει» και ότι «δεν μπορεί κανείς να δαπανά περισσότερα από όσα εσοδεύει».  

Δεν θα ήταν υπερβολή αν αναφέραμε ότι η διάθεση πολύτιμων εθνικών κεφαλαίων χωρίς να πιάνουν τόπο ή, όπως λένε οι οικονομικοί νόμοι, χωρίς να έχουν έστω κι έναν ελάχιστο συντελεστή απόδοσης, είναι η βασική κακοδαιμονία της ελληνικής οικονομίας και η κυριότερη αιτία της μόνιμης παθογένειάς της. Το εκπληκτικό είναι ότι τις δυσμενείς  συνέπειες της φιλέκδικης αυτής συμπεριφοράς των οικονομικών νόμων από τη σπάταλη διαχείριση των δημόσιων πόρων τίς πλήρωσαν μόνον και αποκλειστικά οι Έλληνες εργατοϋπάλληλοι και οι φορολογούμενοι και όχι, φυσικά, οι εκάστοτε διαχειριστές, οι οποίοι πάντοτε σχεδόν ανταμείβονταν στις εκλογές με την ανάδειξή τους στο αξίωμα του πρωθυπουργού, του υπουργού, του υφυπουργού και του βουλευτή.

Σημειώνεται ότι η διαχείριση των εθνικών πόρων δεν γινόταν ποτέ στη χώρα μας με βάση την οικονομική αυτή αρχή, δηλαδή να πιάνουν οπωσδήποτε τόπο οι δημόσιες δαπάνες. Για το λόγο αυτό ο Εμμ. Ροϊδης είχε καταγγείλει τη σπάταλη αυτή διαχείριση προ πολλών δεκάδων ετών με την επισήμανση ότι «η Ελλάς εδαπάνησε  άπαν το χρήμα του λαού αντί έργων χρησίμων εις συντήρησιν κοπαδίου κομματικών κηφήνων, χάριν των οποίων στέργει την πενίαν, την κακοπραγίαν, την ασημότητα και τους εμπαιγμούς το κόσμου όλου…»!

     Γίνεται, λοιπόν, σαφές ότι η καθυστέρηση στην προώθηση τολμηρών ρυθμίσεων έχει εξελιχθεί σε εφιάλτη για τη χώρα, αφού πρέπει να γίνουν πρωτόγνωρες σε σκληρότητα παρεμβάσεις στην οικονομία. Οι δυσμενείς προβλέψεις  διεθνών οργανισμών (ΔΝΤ, ΟΟΣΑ, Ευρωπαϊκή Επιτροπή) για επιβράδυνση του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ και για ύφεση στην ευρωπαϊκή και την αμερικανική οικονομία, οι δυσμενείς εξωγενείς παράγοντες που κάνουν επισφαλή τη σταθερότητα των τιμών και επιδεινώνουν τις εξελίξεις στην ελληνική οικονομία, την οποία έτσι τα χρόνια διαρθρωτικά προβλήματα την καθιστούν συνεχώς ευάλωτη σε κρίσεις κυρίως από εξωγενείς παράγοντες και αβεβαιότητες. Η διαπίστωση αυτή επιβεβαιώνεται συνεχώς από το 1973 έως σήμερα.

Χωρίς να με παρεξηγήσετε επισημαίνω ότι ως δημοσιογράφος δεν σταματούσα να επισημαίνω σε άρθρα μου, σχόλια και έρευνες την κακοδαιμονία, τις διαρθρωτικές στρεβλώσεις και τις μακροοικονομικές ανισορροπίες της ελληνικής οικονομίας και την εφιαλτική πορεία της. Ένα μέρος από το δημοσιογραφικό αυτό υλικό εγκιβωτίσθηκε στη συνέχεια σε βιβλία μου και μάλιστα με εκκωφαντικούς σε μηνύματα τίτλους που αντηχούσαν παράφωνα στην παρουσιαζόμενη από όλους «εύφορη κοιλάδα».  Αναφέρω μερικά από τα βιβλία αυτά:

-       «Είκοσι χαμένα χρόνια- Το χρονικό της λεηλασίας της ελληνικής οικονομίας κατά την περίοδο 1972 – 1992». Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1994.

-       «Αυτή είναι η Ελλάδα – τα οκτώ μεγαλύτερα εγκλήματα στην οικονομία μετά τη μεταπολίτευση». Εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα 2000.

-       «Της Σοφοκλέους το κάγκελο – Η ιστορία του ελληνικού Χρηματιστηρίου ως φάρσα, κωμωδία και ιλαροτραγωδία από το 1970 έως την άνοδο και την πτώση του το 1999). Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2000.

-       «Η μεγάλη φούσκα της οικονομίας 1981 – 2001 – τα ντοκουμέντα της συμφοράς». Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2002.

-       «Η μεγάλη φούσκα του εκσυγχρονισμού του Κ. Σημίτη- τα ντοκουμέντα της σπατάλης και της φορολογικής σκληρότητας». Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2004.

-       «Το πολιτικό δράμα της Ελλάδος 1981 – 2005». Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2005.

-        «Οι Άχρηστοι» (πρωθυπουργοί μετά το 1980). Ebook, 2011

-       «Στη Φυλακή» (πολυσέλιδο κατηγορητήριο για τα εγκλήματα και λεηλασία της ελληνικής οικονομίας από το 1975 έως σήμερα). Ebook, 2012.

-       «540 Ιστορίες Οικονομικής Τρέλας – 194-2013). ). Ebook, 2013.

-       «Εγώ ο βλάξ». Η εναγής τακτική ρύθμισης εκκρεμών φορολογικών υποθέσεων -1974-2013). Ebook 2013.

-       «Το τραπεζοβίωτο κράτος και οι κρατικοβίωτες τράπεζες». Ebook 2013

-       “Τα ελληνικά Στατιστικά Στοιχεία- 1961-2013». Ebook 2013.

·         Ο συστηματικός αναγνώστης του «Οικονομικού Ταχυδρόμου» ήταν πάντοτε ανελλιπώς ενημερωμένος για την πορεία της ελληνικής οικονομίας. Μετά τον πολυετή πρωταγωνιστικό του ρόλο στην οικονομική σκέψη, το έγκριτο αυτό περιοδικό διέκοψε πριν από μια δεκαετία περίπου τη λειτουργία του. Τι ήταν τελικά ο «Οικονομικός Ταχυδρόμος»; 

Ο «Οικονομικός Ταχυδρόμος» ήταν «θεσμός», όπως έλεγε και ο αείμνηστος εκδότης του Χρήστος Λαμπράκης. Ο «Οικονομικός Ταχυδρόμος» καταξιώθηκε επί δεκαετίες στον εκδοτικό χώρο διότι σεβόταν τον αναγνώστη. Όλοι οι συντάκτες του κοιτάζαμε κατάματα τους αναγνώστες μας. Πιστεύω ότι η επιτυχία του και το κύρος του ενισχυόταν από τη διαπίστωση ότι στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο» ασκούσαμε «εύκολη» δημοσιογραφία, υπό την έννοια ότι αποτυπώναμε στο χαρτί την πραγματικότητα, χωρίς σκοπιμότητες, χωρίς υστεροβουλίες, χωρίς το φόβο να μη φανούμε αρεστοί σε αυτούς που σχολιάζαμε. Κάναμε λάθη, αλλά την επομένη μόλις επισημαίνονταν ζητούσαμε συγνώμη και τα διορθώναμε.

·         Διανύσατε μια δημοσιογραφική σταδιοδρομία δεκαετιών. Τι σας πρόσφερε και τις σας στέρησε η δημοσιογραφία;

Στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο» εργάσθηκα ως συντάκτης, αρχισυντάκτης και διευθυντής Σύνταξης από το 1969 έως το 2000 και την ίδια περίοδο στις εφημερίδες «Το Βήμα» και «Τα Νέα» ως αρθρογράφος και σχολιαστής οικονομικών κυρίως θεμάτων. Η δημοσιογραφία μού πρόσφερε πολλά. Κατ΄ αρχάς, συνεργάσθηκα με μεγάλες προσωπικότητες, όπως, για παράδειγμα,  οι ακαδημαϊκοί και καθηγητές μου Ξενοφών Ζολώτας και Άγγελος Αγγελόπουλος, τους οποίους επισκεπτόμουνα συνεχώς και ζητούσα τη συμβουλή τους οσάκις προέκυπταν σημαντικά θέματα επικαιρότητας για να ενημερώνω σωστά και ποιοτικά τους αναγνώστες μου.

Ύστερα, βάθυνα τις γνώσεις μου με τη συνεχή μελέτη. Τα οφέλη μου από τη συνεχή αυτή μαχητική δημοσιογραφία συμπληρώνονται με την αγάπη και την εκτίμηση από τους χιλιάδες αναγνώστες μου από τους οποίους πολλοί σήμερα είναι λαμπροί επιστήμονες, καθηγητές πανεπιστημίων και επιχειρηματίες. Επίσης, απαντώ ευθαρσώς. Δεν μού στέρησε τίποτε η δημοσιογραφία. Δεν έκανα καμιά θυσία. Όπως και όλη η οικογένειά μου, η σύζυγός μου, τα τέσσερα παιδιά μου. Όλοι με στήριζαν και με ενίσχυαν  στο έργο μου.

·         Μιλούμε χρόνια για την κρίση του Τύπου, αλλά αυτή τη φορά η κατάσταση φαίνεται πολύ σοβαρή. Ποιες προοπτικές βλέπετε για ανάκαμψη των ΜΜΕ; Μπορεί η Ελλάδα να έχει τόσους δημοσιογράφους;

Είναι μελαγχολική η διαπίστωση: Όχι, εμείς οι παλαιότεροι δεν παραλάβαμε τέτοια δημοσιογραφία από τους δασκάλους μας, από τους διευθυντές μας. Εμείς παραλάβαμε μια σοβαρή δημοσιογραφία, μιαν έγκυρη δημοσιογραφία. Η έλευση της τηλεόρασης και η ενίσχυση της δύναμης του ραδιοφώνου αποκάλυψαν τις παθογένειες της νέας δημοσιογραφίας, που την έκαναν ακόμη πιο ευάλωτη σε κρίσεις. Τα πρόδρομα σημάδια της κρίσης φάνηκαν όταν πριν από δύο περίπου δεκαετίες μερικές εφημερίδες, για να συγκρατήσουν τους ολοένα μειούμενους αναγνώστες τους, πρόσφεραν διάφορα κουπόνια, βιβλία και … χαλιά! Αυτή η τακτική γενικεύθηκε στη συνέχεια και συνεχίζεται ακόμα βδελυρότερα! Αυτή η κρίση ελλιπούς ενημέρωσης από τις εφημερίδες επεκτάθηκε και στην τηλεόραση με τα γνωστά απεχθή «παράθυρα» και στο ραδιόφωνο, με τις φωνασκίες αντί του ποιοτικού και σωστού ενημερωτικού λόγου από δημοσιογράφους, το εισαγγελικό ύφος και, κυρίως, με τη διάχυση της απαράδεκτης εντύπωσης ότι οι δημοσιογράφοι τα «ξέρουν όλα», ότι είναι «σεισμολόγοι», «οικονομολόγοι», «κοινωνιολόγοι», «γυναικολόγοι» κλπ. Δηλαδή, έχετε παρατηρήσει ότι σε διάφορες συζητήσεις ή συνεντεύξεις συμμετέχουν ως προσκεκλημένοι «μονολιθικά» πρόσωπα, όπως συνδικαλιστές, βουλευτές, υφυπουργοί, υπουργοί και εκπρόσωποι κομμάτων, οι οποίοι όχι δεν προάγουν την ενισχύουν την ενημέρωση, αλλά και την κακοποιούν κιόλας, λέγοντας τα γνωστά «παραμύθια» τους. Για το λόγο αυτό ως διευθυντής εφημερίδων σπανίως προσκαλούσα τέτοια πρόσωπα για συζητήσεις ή σε συνεντεύξεις. Προσκαλούσα μόνο τους ειδικούς, τους επαΐοντες.

·         Παρατηρούμε την έξαρση του φαινομένου των social media (blogs, twitter, facebook) που έχει οδηγήσει σε μια ανεξέλεγκτη «δημοσιογραφία των πολιτών», η οποία πολλές φορές οδηγεί σε χιονοστιβάδες ανακριβούς πληροφόρησης. Πώς κρίνετε αυτό το φαινόμενο;

Πρόκειται για ανησυχητική εξέλιξη, διότι είναι μια μορφή «παραδημοσιογραφίας». Η πραγματική δημοσιογραφία, η ποιοτική ενημέρωση και η προσπάθεια για την παρουσίαση της πραγματικής σημασίας ενός θέματος χρειάζονται αυτοσυγκράτηση, αυτοέλεγχο και, κυρίως, μεράκι και ταλέντο. Η διαπίστωσή μου είναι μελαγχολική για την εικόνα που παρουσιάζει το φαινόμενο αυτό, αφού χαρακτηρίζεται κυρίως από διάφορα βιώματα, απωθημένα ή αχαλίνωτη υποκειμενικότητα. Πάντως, θα μπορούσαν τα media αυτά να συμπλήρωναν το τεράστιο κενό των γνωστών, παραδοσιακών, μέσων ενημέρωσης (εφημερίδες και ηλεκτρονικός Τύπος), αν καθορίζονταν μερικές αρχές, προϋποθέσεις και περιορισμοί. Ο ιντερνετικός κόσμος είναι θαυμαστός και χρήσιμος, αλλά χρειάζεται προσοχή και, κυρίως, επαγγελματισμός και αρχές.

·         Τι θα συμβουλεύατε ένα νέο άνθρωπο που θα ερχόταν στο γραφείο σας επιθυμώντας να γίνει δημοσιογράφος;

Κατ΄ αρχάς, θα συζητούσα μαζί του διακριτικά για να διαπιστώσω αν πράγματι έχει ταλέντο, αν έχει τις αναγκαίες γνώσεις, αν έχει το αναγκαίο μεράκι και δεν είναι ένας γενικώς αποτυχημένος και προσπαθεί να βρει αποκούμπι σε ένα χώρο, όπου τρέχουν πολλοί κουτσοί και στραβοί σα στον Άγιο Παντελεήμονα! Στην περίπτωση που θα διαπίστωνα ότι έχει τις προϋποθέσεις να προσφέρει και να διακριθεί στη δημοσιογραφία, θα τού επεσήμανα ότι  ένα μέρος του χώρου αυτού είναι σήμερα βαριά «άρρωστο» και ότι, συνεπώς, θα πρέπει να προσέξει για να μην απογοητευθεί «πέφτοντας» σε άσχετους …

·         Και μια προσωπική ερώτηση: μετά από τόσα χρόνια που εσείς κρατούσατε το δημοσιογραφικό μαγνητόφωνο των συνεντεύξεων, πως αισθάνεστε στον ρόλο του ερωτώμενου;

Αισθάνομαι πολύ ωραία και σας ευχαριστώ για την τιμητική σας πρόσκληση να συμμετάσχω στη συζήτηση αυτή. Διότι, σε σωστές, με ενδιαφέρον, συζητήσεις πρέπει να υπάρχουν εκατέρωθεν ερωτήσεις και απαντήσεις. Είχα παρατηρήσει ότι μερικές συζητήσεις ήταν συναρπαστικές όταν οι ερωτώμενοι, σε επίρρωση των απαντήσεών τους, μού  έκαναν σχετική ερώτηση! Αυτή η σωκρατική μορφή διαλόγου, η «μαιευτική», συμβάλλει σημαντικά ώστε μια συζήτηση να είναι ζωντανή, ουσιαστική, εποικοδομητική, ποιοτική, σωστή.