Έθιμο λατρευτικό, θρακιώτικο, που συνδέεται με τη γιορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Τα «Αναστενάρια» λάμβαναν χώρα στη βορειοανατολική Θράκη, με επίκεντρο της εκδήλωσης τα χωριά Κωστί και Μπροντίβο.
Με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923, οι κάτοικοι της περιοχής αυτής εγκαταστάθηκαν σε διάφορες περιοχές του ελλαδικού χώρου και κυρίως στη Μακεδονία, όπου μαζί με τα άλλα έθιμά τους μετέφεραν και τα Αναστενάρια. Οι Αναστενάρηδες προσάρμοσαν το έθιμο, που έλκει την καταγωγή του στην Αρχαιότητα, ανάλογα με τις κατά τόπους ιδιαιτερότητες.
Σήμερα αναβιώνει στον Λαγκαδά Θεσσαλονίκης, στην Αγία Ελένη και στην Κερκίνη Σερρών, στη Μελίκη Ημαθίας και στη Μαυρολεύκη της Δράμας.
Ο αρχιαναστενάρης Αναστάσιος Γκαϊτατζής με το «αναστενάρι»
Η ονομασία δόθηκε από το αναστενάρι, το εικόνισμα που κρατούν σε όλη τη διάρκεια της γιορτής στα χέρια τους οι αναστενάρηδες. Προσεύχονται, χορεύουν και πυροβατούν σε αναμμένα κάρβουνα με γυμνά πόδια χωρίς να καίγονται. Όσοι συμμετέχουν, επικαλούνται τη βοήθεια των αγίων για να έχουν πλούσια γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή, καθώς και καλή υγεία. «Τους πιάνει ο Άγιος και τους καλεί», λένε. Το αν θα πατήσουν στα αναμμένα κάρβουνα το αποφασίζουν την τελευταία στιγμή.
Αγιασμός με την παρουσία των εικόνων
Αναστενάρια στον Λαγκαδά Θεσσαλονίκης
Το pontos-news.gr συνάντησε τον αναστενάρη Χρήστο Γκαϊτατζή στον Λαγκαδά. Ο πατέρας του, ο Αναστάσιος Γκαϊτατζής, είναι από τους παλιότερους αναστενάρηδες στον Λαγκαδά. «Το έθιμο πάει από γενιά σε γενιά. Ο παππούς μου ο Σωτήρης Γκαϊτατζής το άφησε στον γιο και πάει λέγοντας. Είναι κάτι σαν χρέος της οικογένειας να το συνεχίσει», μας λέει.
Ο Χρήστος μιλάει στο pontos-news.gr για το τελετουργικό και την πυροβασία: «Η τελετουργία αρχίζει το απόγευμα της 20ής Μαΐου στο κονάκι, σε έναν χώρο όπου φυλάσσονται οι εικόνες των Αγ. Κωνσταντίνου και Ελένης. Εκεί οι αναστενάρηδες προσεύχονται, και όταν η λύρα και το νταούλι αρχίζουν να παίζουν τους σκοπούς της τελετής, οι αναστενάρηδες χορεύουν κρατώντας στα χέρια τους τις εικόνες, οι οποίες αποτελούν τα πολυτιμότερα κειμήλιά τους.
Προπαρασκευή πριν από την πυροβασία
»Τις ονομάζουν “Χάρες” και “Παππούδες” και τις έχουν σε υφασμάτινη θήκη που λέγεται “ποδιά”, από τη οποία κρέμονται αφιερώματα. Στο κονάκι φυλάσσονται και τα “αμανέτεια”, μαντίλια που θεωρούνται ιερά. Κατά τη διάρκεια του χορού ακούγονται στεναγμοί, επιφωνήματα και στίχοι από αναστενάρικα τραγούδια που έλεγαν στις αλησμόνητες πατρίδες».
Στις 21 Μαΐου, γιορτή των Αγίων, σφάζουν ένα μοσχάρι και ένα αρνί και το μοιράζουν στα σπίτια των αναστενάρηδων. Το απόγευμα επαναλαμβάνεται ο χορός στο κονάκι, και μόλις βραδιάσει οι αναστενάρηδες σε πομπή, χορεύοντας, βγαίνουν έξω για να ανάψουν τη φωτιά. Όταν τα ξύλα μετατραπούν σε ανθρακιά, ο χορός συνεχίζεται γύρω από αυτήν.
Τελετουργική διαδρομή πριν ανάψουν τη φωτιά
Η πυροβασία και η ακαΐα στις 21, 22 και 23 Μαΐου
« Όσοι αναστενάρηδες πάρουν την εντολή από τους αγίους ξεχωρίζουν, καθώς κρατώντας σφιχτά πάνω τους τις εικόνες, προχωρούν χορεύοντας προς την ανθρακιά και πυροβατούν.
»Πρόκειται για ένα εγκάλεσμα προσωπικό που δεν περιγράφεται εύκολα με λόγια· το αισθάνεσαι, σε κυριεύει, παραδίνεσαι με την ψυχή και το σώμα. Είναι μια βαθιά επικοινωνία με τους αγίους.
»Είναι μια δύναμη που σε οδηγεί κοντά τους. Η πυροβασία επαναλαμβάνεται στις 22 και 23 Μαΐου», περιγράφει ο Χρήστος Γκαϊτατζής.
Αυτή η δύναμη τράβηξε κι ένα δωδεκάχρονο παιδί πριν από χρόνια όταν πέταξε ξαφνικά τα παπούτσια του και ρίχτηκε στα πυρακτωμένα κάρβουνα. Από τότε δεν έλλειψε ούτε μία φορά από τα αναστενάρια. Είναι ο γνωστός δημοσιογράφος, λαογράφος και αναστενάρης Γιώργος Μελίκης. «Είναι ένα τελετουργικό που ακολουθείται απόλυτα. Είμαστε μια ομάδα που ανανεώνουμε την εμπιστοσύνη μας κάθε φορά, όχι με λόγια αλλά κοιτώντας ο ένας τον άλλον στα μάτια. Το συναίσθημα είναι καθαρά προσωπικό», εξηγεί ο Γ. Μελίκης στην επικοινωνία που είχαμε μαζί του.
Οι εικόνες ζητούσαν βοήθεια
Κάποτε ο ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στο Κωστί έπιασε φωτιά. Καθώς ο ναός φλεγόταν, ακούστηκαν φωνές μέσα από τις φλόγες. Οι εικόνες «ζητούσαν βοήθεια». Κάποιοι κάτοικοι μπήκαν στην εκκλησία για να τις σώσουν και όταν βγήκαν έξω ούτε οι εικόνες ούτε οι άνθρωποι είχαν καεί. Οι αναστενάρηδες τιμούν αυτό το θαύμα κάθε χρόνο στις 21 Μαΐου, περπατώντας οι ίδιοι πάνω στη φωτιά.
Ο αρχηγός σηκώνει την εικόνα – Χορεύουν πάνω στα αναμμένα κάρβουνα
«Η παλαιότερη εικόνα που έχουμε είναι μία από εκείνες που σώθηκαν από τη φωτιά, της Παναγίας της Αναστενάρισσας», μας λέει ο Γ. Μελίκης.
Την καρδιά της στο pontos-news.gr άνοιξε και μας μίλησε για τη ζωή της δίπλα στον αναστενάρη πατέρα της, Κωνσταντίνο Λιούρο, η εγγονή του Σωτήρη Λιούρου, του παλιότερου αναστενάρη στο Λαγκαδά, Μελανί.
«Ζούσαμε στη Γαλλία, όπου γεννήθηκα, με τον πατέρα μου, και άκουγα από πολύ μικρή να μου μιλάει για τα αναστενάρια του Λαγκαδά. Τα καλοκαίρια πηγαίναμε στο κονάκι να ανάψουμε κερί και να προσκυνήσουμε. Όταν ήμουν 13 ετών γυρίσαμε στον Λαγκαδά. Κάθε χρόνο, την περίοδο που αναβίωνε το έθιμο ζούσα με έναν διαφορετικό πατέρα. Είναι μια δύναμη που δεν περιγράφεται με λέξεις, μου έλεγε. Θέλει πολλή δουλειά για να φτάσεις στο σημείο να νιώσεις όπως οι αναστενάρηδες».
Ο πατέρας της είχε μια Γαλλίδα φίλη, συγγραφέα. Της μιλούσε για τα αναστενάρια, και κουβέντα στην κουβέντα το ενδιαφέρον της Γαλλίδας France Schott-Billmann μεγάλωνε. Έπεισε τον πατέρα τής Μελανί και ήρθαν στην Ελλάδα στις 19 Μαΐου 1977 για να καταγράψει το έθιμο. Η συγγραφέας είδε από κοντά για τέσσερις ημέρες το τελετουργικό και τους αναστενάρηδες και αμέσως μετά έγραψε το βιβλίο με τίτλο
Danse, Mystique et Psychanalyse – Marche sur le feu en Grèce modern (Χορός, μυστικισμός και ψυχανάλυση – Πυροβασία στη σύγχρονη Ελλάδα).
Η Μελανί μάς μετέφρασε κάποια σημεία από την περίληψη του βιβλίου της France Schott-Billmann. Ο αναστενάρης στο εξώφυλλο είναι ο παππούς της, ο Σωτήρης Λιούρος.
Για τους αναστενάρηδες έγραψε:
Μια κληρονομιά τόσο επιβλητική, χωρίς όρια, που μπορεί να κάνει τον αναστενάρη να βρίσκεται σε κατάσταση τέτοια, κατά την οποία μπορεί να θυσιάσει την ψυχή του και το σώμα του στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη.
Για τη φωτιά:
Η φωτιά δίνει μεγάλη ενέργεια και ξυπνάει την έκτη αίσθηση στον αναστενάρη που έχει τη θεία εντολή να πυροβατήσει. Ο πατέρας της Μελανί έλεγε « Νιώθω ότι πατάω σε δροσερό νερό, όχι σε φωτιά».
Ο πατέρας της Μελανί, Κωνσταντίνος Λιούρος, με το εικόνισμα
Σύμφωνα με τη συγγραφέα, πριν πατήσουν στη φωτιά οι αναστενάρηδες τραγουδούν ύμνους που βοηθούν την ψυχή και το σώμα να φύγουν από την καθημερινότητα και τους προετοιμάζει για την πυροβασία.
Ανεξήγητο φαινόμενο
«Το βλέπουμε σαν θεατρική παράσταση να εξελίσσεται μπροστά μας, όταν περπατούν με γυμνά πόδια άντρες και γυναίκες πάνω σε αναμμένα κάρβουνα, κρατώντας εικόνες ή μαντίλια. Παρασυρόμαστε και νομίζουμε ότι καταλαβαίνουμε τι γίνεται. Γελιόμαστε γιατί τελικά είναι ανεξήγητο φαινόμενο». Αυτός είναι ο επίλογος του βιβλίου της France Schott-Billmann.
Αναστασία Χατζηλασκαράκη
Έθιμο λατρευτικό, θρακιώτικο, που συνδέεται με τη γιορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Τα «Αναστενάρια» λάμβαναν χώρα στη βορειοανατολική Θράκη, με επίκεντρο της εκδήλωσης τα χωριά Κωστί και Μπροντίβο.Με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923, οι κάτοικοι της περιοχής αυτής εγκαταστάθηκαν σε διάφορες περιοχές του ελλαδικού χώρου και κυρίως στη Μακεδονία, όπου μαζί με τα άλλα έθιμά τους μετέφεραν και τα Αναστενάρια. Οι Αναστενάρηδες προσάρμοσαν το έθιμο, που έλκει την καταγωγή του στην Αρχαιότητα, ανάλογα με τις κατά τόπους ιδιαιτερότητες.Σήμερα αναβιώνει στον Λαγκαδά Θεσσαλονίκης, στην Αγία Ελένη και στην Κερκίνη Σερρών, στη Μελίκη Ημαθίας και στη Μαυρολεύκη της Δράμας.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου